Het is moeilijk om in deze terugblik het jaar 2022 te duiden na de jaren 2020 en 2021 die al de kwalificaties “uitzonderlijk” en “intens” meekregen door de impact van de Covidcrisis op onze operaties destijds.
Toch was 2022 in meer dan één opzicht onuitgegeven.
Eerst en vooral omdat door het uitbreken van de oorlog in Oekraïne plots duizenden nieuwe thuislozen strandden in Brussel, vaak gezinnen met kinderen, doorgaans volledig ontredderd bij aankomst. Dat maakte dat onze teams elke dag hun opwachting maakten bij het Zuidstation om deze mensen op te vangen zodra de treinen uit Duitsland de deuren openden en ervoor te zorgen dat zij terechtkonden in onze noodopvangcentra voor onderdak. In 2022 kon Samusocial[1] zo ruim 2.600 Oekraïense vluchtelingen onderscheppen bij hun aankomst in de hoofdstad, nog vóór de registratieprocedure.
En dan was er de opvangcrisis, ten onrechte door sommigen aanvankelijk “asielcrisis” of “migratiecrisis” genoemd. Want deze crisis moet in de eerste plaats worden toegeschreven aan het onvermogen van de Staat om aan zijn plichten te voldoen bij het onthaal van mensen die internationale bescherming vragen. Wij wezen al op deze problematiek na de machtswissel in Afghanistan, die het aantal asielzoekers aanzienlijk deed toenemen. Naar aanleiding daarvan besliste Samusocial om in december 2021 een noodcentrum met 70 plaatsen te openen dat ook bij het neerschrijven van deze inleiding nog steeds operationeel is. In 2022 is deze crisis alleen maar erger geworden en diende ons mobiele team elke avond honderden mensen op straat te hulp te komen in hun geïmproviseerd verblijf langs het kanaal en in de omgeving van de Pachecolaan, soms ook in kraakpanden.
Het feit dat steeds meer mensen hun toevlucht zoeken in een kraakpand of een tijdelijk onderkomen, al dan niet met toestemming van de eigenaars, is een harde realiteit geworden in Brussel. Deze werd in 2022 nog versterkt door de opvangcrisis die honderden asielzoekers verplichtte op zoek te gaan naar alternatieven voor nachten in de buitenlucht. Om het hoofd te bieden aan deze groeiende realiteit hebben we “Cover” in het leven geroepen, een mobiel team voor gezondheidsmonitoring en schadebeperking, in samenwerking met het Lama-project, onze partner die als kerntaak heeft druggebruikers in een stedelijke omgeving therapeutische begeleiding te bieden. Alles wijst er vandaag op dat dit type hulpverlening, “outreach”, in de toekomst verder moet worden uitgebouwd.
Dit jaar bleek uit onze vaststellingen op het terrein en de daaruit voortvloeiende behoeften meer dan ooit hoe noodzakelijk het is om onze opdrachten zorgvuldig te doorgronden en verder te ontwikkelen door al de problemen die verband houden met “dakloosheid” (met financiering van het Gewest via de GGC) en de problematiek van asiel en migratie (hoofdzakelijk gefinancierd door de federale regering) door dezelfde bril te bekijken. Voor het eerst hebben we in onze opvangcentra voor daklozen ook mensen opgevangen die internationale bescherming zoeken. Beide vraagstukken zijn immers sterk met elkaar verweven. Wanneer asielzoekers de facto dakloos worden, is het logisch dat de bestaande tussenschotten in onze werking wegvallen om deze zo goed mogelijk af te stemmen op de realiteit van de bestaande behoeften.
In de praktijk zien we aan de inspanningen die onze teams leveren duidelijk hoe groot de behoeften zijn, en daarmee ook de acties die worden ondernomen om hieraan tegemoet te komen. Bij de 11.342 mensen die in 2022 door Samusocial zijn opgevangen, waren 6.553 daklozen en 2.149 aanvragers van internationale bescherming. Van de 6.533 daklozen werden er 1.614 door onze teams verdergeholpen naar oplossingen om weg te raken van de straat. We kunnen nooit genoeg herhalen hoe belangrijk het is om in elke van onze opvangcentra in begeleiding te voorzien gelet op de vaak complexe situatie van de mensen die wij helpen.
2022 bracht ook de zorgwekkende vaststelling dat een ontstellend groot aantal gezinnen dakloos is, vaak alleenstaande ouders (vrouwen met kinderen) en vrouwen alleen, vaak slachtoffer van partnergeweld. Ondanks een capaciteit van meer dan 400 plaatsen voor gezinnen bij het begin van de winter moeten onze teams soms bijzonder creatief zijn om plaatsen te vinden zodat we deze bijzonder kwetsbare groep mensen niet hoeven af te wijzen.
Ook het vraagstuk van de mensen zonder papieren en personen in een irreguliere situatie blijft brandend actueel en maakt dat honderden mensen geen alternatief vinden voor een leven op straat en in de noodopvang. Sommige mensen zonder papieren staan al jaren op de radar van onze teams. Bij gebrek aan opties om aansluiting te vinden bij de maatschappij zijn ze ondertussen chronisch dakloos, met als enig perspectief om zo de rest van hun leven te moeten doorbrengen.
Dakloosheid is een fenomeen met vele gedaanten. Het uit zich door de aanwezigheid van mensen op straat, in openbare ruimten, in onze treinstations, anderen in kraakpanden, georganiseerd of clandestien. Het gebeurt aan gezinnen met kinderen, vrouwen die het slachtoffer zijn van partnergeweld, jongeren die hun gezin hebben verlaten, ontheemden, mensen met verslavingen en/of psychologische of psychiatrische problemen… de situaties zijn legio. Met onze veertien verblijfsvoorzieningen en onze drie mobiele hulpteams proberen wij antwoorden te bieden die zo nauw mogelijk aansluiten bij de specifieke behoeften van elke individuele persoon. Maar de uitdaging is immens en stopt nooit voor onze teams op het terrein die soms blijk moeten geven van een slopende flexibiliteit om zo goed mogelijk in te spelen op de uitdagingen die elke dag brengt.
[1] Ter wille van de duidelijkheid en de samenhang met onze externe communicatie wordt in dit verslag de aanduiding “Samusocial” gebruikt in plaats van “New Samusocial”, de officiële juridische benaming.